Özgür Sinema Bülteni – Şubat 2023 – Depremin Ardından’da yer verdiğimiz aynı başlıklı haberin genişletilmiş versiyonudur. Konuyla ilgili gelişmeleri buradan aktarmaya devam edeceğiz.
6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremler Diyarbakır, Dağkapı’da bulunan Diyar Galeria sitesinde de yıkıma yol açtı. Dört bloktan oluşan sitenin B bloğu deprem ile birlikte yıkıldı, diğer blokları da hasar gördü. Resmî olmayan tespitlere göre Galeria’da 89 insan hayatını kaybetti. 1999’da açılan Diyar Galeria, Diyarbakır’ın ilk dev alışveriş merkezi olarak biliniyordu.
Cumhuriyet’te yayınlanan habere göre, sitenin yıkılmasında uygun malzemenin kullanılmaması ve yer altı suyu sorunu gibi bina inşasında yapılan hatalar da etkili olmuştu. Kolon kestikleri için bina altındaki marketle mahkemelik olan Diyarbakır Barosu avukatlarından Serhan Özdemir de sitenin enkazında can verdi (Sözcü’den Özgür Cebe’nin haberi için). Bu haber hazırlandığı sırada, Galeria’nın hasar gören bloklarının yıkımı devam etmekteydi. Hayvan hakları savunucularının itirazları sayesinde yıkım durduruldu, içeride mahsur kalan kedileri kurtarma çalışmaları başladı.
Öte yandan, Galeria sitesinin proje sorumlusu mimar Şeref Kesgün’ün 15 Şubat’ta İstanbul’da gözaltına alındığı bildirildi. Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’nın kentte yıkılan binalarla ilgili başlattığı soruşturma kapsamında sitenin mülk sahibi Hasibe Yıldırım ve inşaat mühendisi Mustafa Cevat Arsız ile birlikte gözaltına alınan Şeref Kesgün ifadesi alınarak salıverildi. Bianet’in hatırlattığı üzere Emek Sineması’nın yıkılmasına neden olan Grand Pera AVM de, Kesgün ailesine bağlı Kamer İnşaat tarafından yapıldı.
“Bu, yıkımı öngören bir projedir”
Aile üyelerinden Fatih Kesgün’ün de Emek Sineması’nın yıkımındaki rolü büyük. Şeref Kesgün ile birlikte Mim Yapı Mimarlık ve İnşaat Ltd.’de faaliyet yürüten Fatih Kesgün, Emek’i yıkan Grand Pera AVM’nin proje koordinatörüydü. Kesgün, “Emek Sineması’nın yıkılmayacağı” ve “yerine AVM yapılmayacağı”nı söyleyerek kamuoyunu yanlış yönlendirmişti.
2010’da İKSV’nin Şişhane’deki binasında, sonradan Grand Pera ismini alacak projeyle ilgili bir toplantı yapılmıştı. Bu toplantıda konuşma yapan Fatih Kesgün, Emek Sineması’nın yerine AVM yapılmayacağını söyleyince salonu dolduran kültür-sanat çevresi ve sinemacılar tarafından yuhalanmıştı. Toplantının konuşmacılarından, geçtiğimiz Nisan ayında Gezi Direnişi davasında 18 yıl hüküm giyen mimar Mücella Yapıcı, “Bu, yıkımı öngören bir projedir” diyerek Kesgün’ün projeyle ilgili yalanlarını ortaya çıkarmıştı. Bu toplantının ardından Kesgün’ün Emek Sineması’nın “yıkılmadan sökülerek taşınacağı” yönündeki çarpıtması, projeye yönelik protestoları sindirmek için 2010’dan Emek’in yıkıldığı 2013’e kadar AKP hükümeti tarafından da kullanılmıştı. Kesgün ailesinin Galeria inşaatından sorumlu olduğunun ortaya çıkmasının ardından Emek Bizim İstanbul Bizim inisiyatifi bir paylaşım yaparak Fatih Kesgün’ün Emek’in yıkımında oynadığı rolü hatırlattı.
Galeria’nın Sinema Tarihi
Diyar Galeria, bir dönem Avrupa Sineması, Şehir Sineması ve Yenişehir Galeria Sineması üç sinemayı site bünyesinde barındırmıştı. Anadolu Kültür bünyesindeki Diyarbakır Sanat Merkezi (DSM) de 2002’de Galeria’da kurulmuş ve Diyarbakır Edebiyat Günleri, Diyarbakır Kadın Filmleri Haftası, Belgesel Film Günleri, İstanbul Bienali gibi kültür-sanat etkinlikleri DSM’nin Galeria’daki mekânında Diyarbakırlılarla buluşmuştu. Avrupa Sineması da DSM’nin inisiyatifiyle 2004’te Diyarbakır DSM Avrupa Sineması adıyla hayata geçirildi.
Şehirdeki kültürel faaliyetlerin merkezi haline gelen Avrupa Sineması, 2008 sonrasındaysa DSM’den ayrılarak özel bir girişim olarak hayatını sürdürdü. 2010’ların sonuna kadar da Filmekimi ve Diyarbakır Film Günleri gibi festivallere de ev sahipliği yaptı. 2003’te kurulan Diyarbakır Sinema Kulübü de film gösterimlerini yıllarca DSM’nin Galeria’daki mekânı ve Avrupa Sineması’nda yapmıştı. Bugün halen film gösterimlerine ve tartışma seanslarına devam eden kulüp, 6 Şubat depremlerine kadar faaliyetlerini Bezginbekir kafenin alt katındaki salonda gerçekleştirmekteydi.
Çakma Emek’e Giden Yol
Hatırlanacağı üzere İstanbul’un tarihî sinemalarından Emek Sineması, yerine yapılacak Grand Pera AVM projesine yer açmak için Mayıs 2013‘te yıkılmıştı. Emek Sineması’nın depreme karşı dayanıksız olduğu yönündeki tespitler medyada yıkıma gerekçe olarak sunulurken, tarihî sinema salonunu bulunduğu yerde mevcut yapısıyla kuvvetlendirme seçeneğinin niye değerlendirilmediğine yönelik sorularsa sinemanın işletmesinin sürdürülebilirliğe ilişkin ticari gerekçelerle geçiştiriliyordu.
Grand Pera AVM projesini Turkmall sahipliğinde üstlenen Kamer İnşaat konuyla ilgili şu açıklamayı yapmıştı: “Emek Sineması İstanbul’daki birçok yapı gibi yeni deprem yönetmenliğine uygun değil. Ama biz deprem tehlikesi olduğu için yukarı taşımıyoruz yapıyı.” Buna rağmen, Emek’in mevcut yapısıyla korunamayacağını iddia eden Kamer İnşaat, gerekçe olarak sinemanın “yerinde korunması halinde sürdürülebilir olmamasını”, yani ticari sebepleri göstermişti.
Sonuç itibariyle Emek Sineması yıkıldı; duvar kartonpiyerleri, yerine yapılan AVM’nin en üst katına taşınarak burada, Emek Sahnesi adı verilen, kent hareketlerinin Çakma Emek olarak andığı bir salon inşa edildi. Cinemo’nun işlettiği multiplex’in bir parçası görünümündeki Çakma Emek, bugün daha çok siyasi iktidara yakın kültür organizasyonlarının etkinliklerini gerçekleştirdiği bir salon olarak hizmet veriyor.
6 Şubat depremlerinin ardından, Çakma Emek inşaatını gerçekleştiren Kamer İnşaat‘ın depreme dayanıksızlığı maalesef yıkımla tescillenen Diyar Galeria‘dan sorumlu olduğunun ortaya çıkması, özellikle de Emek’in bulunduğu yerde korunması konusunda mücadele verenler tarafından tepki ve öfkeyle karşılandı.
Grand Pera AVM‘nin İstiklal Caddesi’nin dar sokaklarına baktığı için, tıpkı yanıbaşındaki Demirören AVM (İstiklal AVM) gibi, deprem durumunda güvenilir bir alan olmadığı, tahliyelere izin vermeyeceği çokça dile getirilmişti. Emek Sineması’nın yıkımına karşı mücadele veren ve bugün Gezi Davası’ndan hapiste olan mimar Mücella Yapıcı, Grand Pera AVM’nin yangın veya deprem durumları gözetilmeden inşa edildiğine vurgu yaparak kamuoyunu uyarmıştı:
“Mimari projede, birer metrelik koridorlarla açılan üç tane yangın merdiveni görülüyor. 23 bin 466 metrekarelik bodrum katı, çok yoğun bir kullanım alanı olarak hizmet verecek. Bu alanda meydana gelebilecek bir yangın ya da deprem durumunda tahliyeleri sadece bu yangın merdivenleri sağlayacak.”
Çiğdem Mater: “Her köşesine emek verdiler”
Bu yıkımın ardından, İstanbul’un merkezindeki yegâne deprem toplanma alanı olan Gezi Parkı‘nın da yapılaşmaya açılacağı ve Topçu Kışlası adı altında bir AVM’ye çevrileceği haberinin medyaya yansıması üzerine Türkiye’nin dört bir yanına yayılan protestolar gerçekleştirilmişti. Gezi Parkı Direnişi olarak anılan bu protestoları kriminalize etmeye yönelik davada Nisan 2022’de verilen kararla 18 yıl hapis cezasına çarptırılan sinemacı Çiğdem Mater cezaevinden yazdığı yazıda depremle yüzleştiği ilk anlardan da bahsetti. Mater’in Anadolu Kültür’den dostları Osman Kavala ve Mine Özerden de yine Gezi Davası’nda hapsedilen isimler arasında.
Mater, “Bir Kentin Yasını Tutmak” başlıklı yazısında Diyarbakır’daki Galeria’da Anadolu Kültür tarafından hayata geçirilen Diyarbakır Sanat Merkezi‘ni ve Avrupa Sineması‘nı şu sözlerle anıyor:
“Ekranda Diyarbakır var, Diyar Galeria enkazı. Anadolu Kültür’ün 2002 yılında Diyarbakır’da açtığı Diyarbakır Sanat Merkezi’nin ve daha sonra açılan Avrupa Sineması’nın ev sahibi olan Diyar Galeria… Osman Bey’in, Mine’nin, Ahmet’in, Elif’in, Melike’nin her bir köşesine emek verdikleri, elleriyle, kollarıyla kurdukları DSM.
Diyarbakır’ın ilk alışveriş merkezi. Televizyondan anlamaya çalışıyoruz, alışveriş merkezinin üzerindeki apartmanlarda oturan tanıdıklarımızın hâlâ orada oturup oturmadıklarını anımsamaya çalışıyoruz. Bilmiyoruz ki. Arayıp soramıyoruz, kapalıyız, çaresiziz, öfkeli ve üzgünüz.”
Galeria’da bulunan sinemaların geçmişini, Övgü Gökçe’nin sitemizde yayınlanan Diyarbakır’ın Seyir Tarihi yazısından da okuyabilirsiniz.
