Kuru Otlar Üstüne filmindeki rolüyle 76. Cannes Film Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu seçilen Merve Dizdar’ın ödülünü Türkiye’deki mücadeleci kadınlara adayınca, aralarında Kültür Bakanlığı ve RTÜK temsilcilerinin de olduğu bir kesim tarafından hedef gösterildi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunun hemen öncesinde yaşanan olay, AKP’nin iktidar tarihine bir düşmanlaştırma vakası daha eklerken, kadın düşmanı siyasetin güç kazanmasına ve feminist mücadelenin önemine işaret eden sembolik bir vakaya da dönüştü. Hatırlayalım.
Merve Dizdar’ın Cannes’daki büyük başarısı pek çok tartışmayı da beraberinde getirdi. Türkiye’de toplumun bir kesimi tarafından sahiplenilen Dizdar, bir kesim tarafındansa ödül konuşması üzerinden hedef alındı. İktidara yakın kurum ve kişiler “Batılılaşma ezikliği”yle yaftaladıkları Dizdar’ı “ülkesini şikâyet etmek ve aşağılamakla” suçladılar. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile RTÜK yardımcıları Dizdar’a ağır eleştiriler yöneltirken muhalefet kanadından Dizdar için tebrik ve destek mesajları geldi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunun arifesinde ödülünü kucaklayan Dizdar üstünden yaşanan tartışmalar, Türkiye’de gittikçe kutuplaşan siyasi iklimin sanata nasıl etki ettiğine de örnek teşkil ediyor.
Nuri Bilge Ceylan imzalı Kuru Otlar Üstüne (2023) filminde 10 Ekim 2015 tarihinde IŞİD’in gerçekleştirdiği Ankara Garı Katliamı’nda ayağını kaybeden öğretmen Nuray karakterini canlandırıyor. Ödül törenin isminin anons edilmesiyle büyük bir şaşkınlık ve mutluluk yaşayan Dizdar, ödül konuşmasında filmde canlandırdığı Nuray karakterine vurgu yaparak “Yaşadığım coğrafyada bir kadın olmak, Nuray’ın ve Nuray’ların duygusunu doğduğum günden beri ezbere bilmeyi gerektiriyor,” dedi. Dizdar ödülünü “Nuray ve onun gibi kadınların mücadelesine güç verebilmek için ve kendisine layık görülenlere boyun eğmeyip eyleme geçen, bu uğurda her şeyi göze alan ve ne olursa olsun umut etmekten vazgeçmeyen tüm kız kardeşlerime ve Türkiye’de hak ettiği güzel günleri yaşamayı bekleyen tüm mücadeleci ruhlara,” armağan etti.
Dünyada manşet, Türkiye’de satır arası
Dizdar, sinema sektörünün en prestijli festivallerinden birinden ödül kazansa da Anadolu Ajansı’nın (AA) konuyla ilgili haberinin son kısmında yer aldı. Haberi “Altın Palmiye ödülünün sahibi Fransız yönetmen Justine Triet oldu” başlığıyla veren AA, Dizdar’ın başarısına yer vermemesiyle eleştirildi. Dizdar’ın başarısı uluslararası basındaysa geniş yer buldu. Reuters, “Cannes’daki en iyi aktris, ikinci tur seçimin olduğu gün kutuplaşmış bir Türkiye’ye döndü,” başlığıyla verdiği haberde Dizdar’ın ödül konuşmasının iktidar kanadınca tepki çektiğini belirterek Türkiye’nin mevcut politik atmosferinin sert iki ucu olduğuna dikkat çekti. Dizdar da Reuters’a yaptığı açıklamada şu ifadeleri sarf etti: “Doğduğum ülke, buradaki kadınlar, hepimizin bir mücadelesi var, bu burada ve dünyanın her yerinde mevcut. Kadın olmanın ne kadar zor olduğunu biliyoruz ve ben de bu konuda bir konuşma yaptım.” Sinema eleştirmeni Peter Bradshaw, The Guardian’a yazdığı yazıda Dizdar’a ödülü kazandıran Nuray karakterinin “İçinde bulunduğu erkek dünyasına ve onunla ilgileniyormuş gibi görünen erkeklere karşı küçümsemeye varan kurnaz bir şüphecilik yaydığını,” ifade etti. Haberi “En iyi kadın oyuncu ödülü, Türk yönetmen Nuri Bilge Ceylan’ın Kuru Otlar Üstüne‘sindeki öğretmen rolüyle Merve Dizdar’a gitti” sözleriyle yayımlayan New York Times’ın yanı sıra CBS News, Hollywood Reporter, Deadline, Variety’nin de aralarında bulunduğu çok sayıda mecrada Dizdar’ın başarısı görüldü.
Kültür Bakanlığı temsilcisi de hedef gösterdi
Ruben Östlund başkanlığında toplanan jürinin kararıyla ödüle layık bulunan Dizdar, Cannes’da ödüllerin açıklanmasıyla sosyal medyada kısa sürede en çok konuşulan isim hâline gelirken yaptığı konuşma ise iktidara yakın bir kesimi rahatsız etti.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) Başkan Yardımcısı İbrahim Uslu, Dizdar’ı ülkesine saygısızlıkla suçladı: “Önce kendi ülkene saygı duymayı öğreneceksin Merve Dizdar. Sonra da bu ülkenin tüm vatandaşlarından aldığın ödül için tebrik bekleyebilirsin. Ülkesine saygı duymayanın aldığı ödülün de tebrik edilesi bir yanı yoktur.” Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Serdar Çam ise Dizdar’a adeta nefret kusan bir açıklama paylaştı. Dizdar üzerinden iktidara karşı sesini yükselten sanatçıları hedef alan ve “bunlar, zavallılar” gibi ithamlarda bulunan Çam, ödül konuşmasını “Kendi ülkesinin kadınlarının hakkını, hukukunu koruyormuş gibi yapıp, aslında oradaki Ermeni, PKK, FETÖ veya DHKP-C lobilerenin düşmanca yürüttüğü saldırı ve yakıştırmalarına benzer bir tavırdır bunların tavrı,” diye yorumladı. Çam tehdit savurmaktan da geri durmadı: “Er ya da geç halkımız kendisini aşağılayanların hadlerini bildirecektir.”
Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Dizdar’ın başarısıyla ilgili herhangi bir açıklamada bulunmazken eşi Pervin Ersoy “Büyük alkışlar sana sevgili Merve Dizdar. Cannes Film Festivali En İyi Kadın Oyuncu işte budur,” sözleriyle tebriklerini sundu. Ersoy, bu paylaşımıyla AKP’li Metin Külünk tarafından hedef alındı ve “Galiba CHP’li bir vekilin eşi gibi” sözleriyle düşmanlaştırıldı.
Daha önce 58. Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde En İyi Kadın Oyuncu ödülünü alan Nihal Yalçın’a ödülünü takdim etmek üzere sahnede olan ve Yalçın’ın konuşmasını sabote eden Tamer Karadağlı da Dizdar’ı hedef alanlar arasında. Dizdar’ı “Türkiye’yi yurt dışına şikâyet etmek”le suçlayan Karadağlı, açıklamasının devamında “Cezayirli kız kardeşleri için de geçerli mi söyledikleri? (Çünkü ödülü Fransa’da alıyor) Ya da çocukları zorla dağa kaçırılmış Diyarbakır Anneleri için geçerli mi söyledikleri?” ifadelerine yer verdi.
Muhalefetten Dizdar’a destek
Dizdar’a yönelik başlatılan linç kampanyasına karşı muhalefet kanadı, sanatçılar ve kamuoyunun büyük bir kısmı destek ve motivasyon mesajlarıyla dayanışma gösterdi. Millet İttifakı’nın Cumhurbaşkanı adayı ve CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı Ekrem İmamoğlu, CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu, DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan gibi siyasetçilerden Ezgi Mola, Saadet Işıl Aksoy, Umut Evirgen, Gani Müjde, Mert Fırat, Ferhat Tunç, Berna Laçin gibi sanatçılara pek çok kişi Dizdar’ı başarısından dolayı tebrik etti. Usta oyuncu Metin Akpınar, Candaş Tolga Işık’ın Kafa TV’deki programında ödül konuşmasından dolayı hedef alınan Merve Dizdar’a desteğini şu sözlerle açıkladı: “10 senedir Türkiye’de 4000 kadın öldürüldü. Merve mi haksız?” Bir başka usta isim, Kadir İnanır ise Dizdar’ı eleştirenleri ikaz etti: “Dünyanın en büyük ikinci film festivali olan Cannes Film Festivali’nde performansıyla ödül alan Merve Dizdar’ı ve filmin yaratıcılarını yürekten kutluyorum. Kompleksli muhterislere ikazımdır; saygılı olun, ayağa kalkın ve alkışlayın.”
İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi, Dizdar’a yönelik başlatılan linç kampanyasını kınadıklarını, Merve Dizdar’ın ve şiddete ve cinsiyet ayrımcılığına uğrayan tüm kadınların yanında olduklarını açıkladı. Açıklamada “Bu linç kampanyasına katılanlara ve ülkeyi yönetenlere soruyoruz; gerçeklerin üzerini örterken kadın cinayetlerini çocuk istismarını meşrulaştırdığınızın, yen içinde bırakmaya çalıştığınızın kadınların ve çocukların hayatı olduğunun farkında mısınız?” sorusu yöneltildi. Kadın Dayanışma Komiteleri de Dizdar’a desteğini paylaştığı açıklamasında “Mücadeleden vazgeçmeyen emekçi kadınların, eninde sonunda eşit ve özgür yaşayacağımız ülkede imzası olacak!” dedi ve ekledi: “Bu memleket bizim!”
Öte yandan Dizdar, Cannes’da ödülünü alır almaz oy kullanmak üzere Türkiye’ye geldi. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turunda oy kullanmak üzere gittiği Kadıköy Lisesi’nde çiçekler ve alkışlarla karşılanan Dizdar’a destek için giden Yeşil Sol Partili kadınlar, “Hep birlikte mücadeleye devam,” dedi. Seçimlerden sonra Alice Müzikali’nde canlandırdığı kedi rolü için sahneye çıkan Dizdar, dakikalarca ayakta alkışlandı. Rol arkadaşları Serenay Sarıkaya ve Enis Arıkan dâhil üzere tüm ekip sahneye çıkıp Dizdar’a sarıldı. Sezen Aksu da Dizdar’ı, rol aldığı Alice Müzikali’nin kulisinde ziyaret etti. Gösterinin ardından kulise giden Aksu, Dizdar’a tebriklerini sundu.
TRT ve Bakanlık destekli bir film
Altın Palmiye ödüllü yönetmen Nuri Bilge Ceylan’ın son filmi Kuru Otlar Üstüne’de Merve Dizdar’a Deniz Celiloğlu, Musab Ekici ve Ece Bağcı eşlik ediyor. Doğu Anadolu’nun taşrasında geçen film atama bekleyen bir öğretmeni odağına alıyor. Arte France Cinéma’nın ortak yapımcısı olduğu, prodüksiyonu TRT’nin ekip ve ekipman desteğiyle gerçekleştirilen Kuru Otlar Üstüne’nin görüntü yönetmenliğini TRT personeli olarak görev yapan Kürşat Üresin ve Cevahir Şahin üstleniyor. Kamera, ses, ışık ve kurgu ekiplerinde de TRT personelinin görev aldığı film 12 Punto 2020’de TRT Ustaya Saygı Ödülü’nü kazandı. Kuru Otlar Üstüne, bakan yardımcısı Merve Dizdar’ı düşmanlaştıran Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan da 2 milyon TL destek alarak, 2020’de bakanlıktan en büyük desteği alan kurmaca uzun metrajlı film olmuştu.
Dizdar’ın Türkiye’deki kadın mücadelesine vurgu yapan sözleri sebebiyle devlet makamlarındakiler tarafından bu kadar aleni biçimde hedef gösterilmesi, kadın düşmanı bloğun mecliste güç kazanmış olmasıyla ilişkilendiriliyor. Kadın hakları ve cinsiyet eşitliği gibi olguları ve bunların etrafında örülen mücadeleleri “Batı’nın oyunu” ve “dış müdahale” gibi kavramlarla çerçeveleyip itibarsızlaştırma siyaseti güden Cumhur İttifakı partilerinin mecliste çoğunluğu kazanması, bu gibi düşmanlaştırma hamlelerinin artacağı yönünde endişe yaratıyor.
