2019’da iktidara gelen Bolsonaro hükümeti tarafından belirsizliğe mahkûm edilen Brezilya Sinemateki’ne çalışanları sahip çıkıyor. 13 Nisan 2021’de “İşçiler olmadan koleksiyonları koruyamazsınız” notuyla birlikte yayınladıkları manifestonun çevirisini sizlerle paylaşıyoruz.
Çeviri: Yetkin Nural
Ocak 2019’da göreve gelir gelmez Kültür Bakanlığı’nı kapatıp Vatandaşlık Bakanlığı’na bağlayan Bolsonaro, ülkenin sinema hafızasını barındıran Brezilya Sinemateki’ni (Cinemateca Brasileira) de hedef alarak, kurumun faaliyetlerini durmuştu. Film koleksiyonunu tehlike altında bırakan bu duruma karşı S.O.S. Brezilya Sinemateki protestolarını gerçekleştirildi, çevrimiçi forumlar düzenlendi, yüzlerce metin kaleme alındı. Brezilya Sinematek’inin akıbetiyle ilgili Darlene J. Sadlier’in kaleme aldığı bir yazı yayınlamıştık. Brezilya Sinemateki çalışanları 13 Nisan 2021’de yayınladıkları manifesto ile konunun aciliyetine tekrardan dikkat çekiyor ve “işçiler olmadan koleksiyonları koruyamazsınız” diyorlar. Türkiye’nin en büyük film arşivi olarak bilinen Mimar Sinan Üniversitesi Prof. Sami Şekeroğlu Sinema-TV Merkezi bünyesindeki film arşiviyle ilgili tartışmaları da akla getiren Brezilya Sinemateki mevzusunu takibe alıyor ve manifestonun tamamının Türkçe çevirisini sizlerle paylaşıyoruz.
Brezilya Sinemateki İşçilerinin Manifestosu
Brezilya Sinemateki (Cinemateca Brasileria), Brezilya Turizm Bakanlığı’nın hükümet temsilcilerinin Sinematek’in anahtarlarını kurumun işletmesini yürüten Roquette Pinto Eğitimsel İletişim Derneği’nden (ACERP) geri aldığı Ağustos 2020’den beri kapalı. O zamandan bu yana yeni bir teknik personel alımı gerçekleşmedi ve sinemanın koleksiyonu gözetimsiz bırakıldı; koleksiyonun şu andaki durumuna dair herhangi bir bilgi de paylaşılmıyor. Bu nedenle enstitünün koleksiyonunun, ekipmanlarının, veritabanının ve tesislerinin karşı karşıya kaldığı riskler hakkında bir uyarı yayınlıyoruz.
Selüloit (selüloz nitrat) filmlerin kendi kendine tutuşma riski ve bu şekilde meydana gelebilecek yangın tehlikesi medya ve kamuoyundan yoğun ilgi gören bir konu. Sinematek 74 yıllık tarihinde dört yangın atlattı ve bu yangınlardan 2016’da gerçekleşen sonuncusu 500 kadar eserin yok olmasına yol açtı. Yeni bir yangın riski oldukça gerçek. Ve bu olası yangınların önlenmesinde en etkili yöntem süreğen teknik gözetimde yatıyor. Selüloz nitrat koleksiyonun saklanma ve korunma konusu da oldukça kritik. Brezilya Sinemateki’nin görsel-işitsel koleksiyonun en büyük kısmını oluşturan bu arşiv yaklaşık 240 bin makara filme ev sahipliği yapıyor. Bu arşivin stabil sıcaklık ve nem koşullarına ihtiyacı var ve bu koşullar sağlanmazsa filmlerin bozulma süreci dramatik şekilde hızlanıyor. Düzenli teknik gözetim ve laboratuvar işlemeleri gibi farklı koruma müdahaleleri bu anlamda hayati önem taşıyor.
Son aylarda São Paulo‘nun Brezilya Sinemateki’nin de bulunduğu bölgesi yoğun yağış aldı ve bu tip yağışlar elektrik kesintilerine sebep olabiliyor. Enstitüde çalışan bir jeneratör olup olmadığını veya havalandırma sistemlerinin halen çalışıp çalışmadığını bilmek mümkün değil. Sinematek’te teknik ekibin çalıştığı dönemlerde bu sistemlerde sık sık değişiklikler oluyor ve bu değişikliklere dayalı olarak koleksiyonun korunmasına devam edebilmek için çeşitli müdahaleler yapmak gerekiyordu. Yoğun yağışlar aynı zamanda arşivin kâğıt, fotoğraf, analog ve dijital video koleksiyon bölümlerine yönelik de güçlü bir tehdit yaratıyor. Yağmur olukları düzgün şekilde kontrol edilip temizlenmediyse daha önceden bilinen çeşitli sızıntı bölgeleri yayılmış olabilir. Önceki yıllarda koleksiyonu risk altında bırakan ani mantar salgınları, kemirgenlerin varlığı, sızıntılar, klima ekipmanlarında oluşan problemler, imha edilmek için ayrılan bir selüloit filmin tutuşması gibi pek çok kriz Sinematek ekibinin hızlı müdahaleleri sayesinde önlenmekteydi. 2020 Şubat’ta gerçekleşen sel felaketi, bu tehlikelerin trajik bir örneği olarak, hazır bekleyen bir müdahale ekibinin önemini bir kez daha kanıtladı.
Bu senaryoda bir de İmaj ve Ses Laboratuvarı meselesi söz konusu. Dünyada bulunan en donanımlı görsel-işitsel laboratuvarlardan biri olan bu laboratuvarda filmlerin ve çeşitli analog video formatlarının dijital ortama aktarılması ve fotokimyasal işleme süreçleri için gereken özel ekipmanlar bulunuyor. Üç yıl öncesine kadar, bu laboratuvar Enternasyonal Film Arşivleri Federasyonu (FIAF) tarafından, ABD’deki iki lider laboratuvarın ardından, dünya üzerindeki üçüncü en donanımlı film laboratuvarı olarak kabul ediliyordu. Bahsi geçen ekipmanın, ancak uzmanlaşmış bir ekip tarafından sağlanabilecek olan kompleks bir bakıma ihtiyacı var; zira laboratuvarda tarihî makinalar ile son teknoloji ekipmanlar bir arada bulunuyor ve bu ekibin yokluğu yerine yenisi bulunamayacak bu ekipmanı riske atmakta. Şu anda içinde bulunduğumuz bu felç halinin sonuçlarından biri de on yıllardır süren titiz bir işçiliğin ortaya koyduğu üretimin kaybı ve bu ekipman için harcanan büyük ölçekli kamu kaynaklarının israfıdır.
Fiziksel koleksiyonun korunmasının yanı sıra Brezilya Sinemateki, Brezilya’da görsel-işitsel içeriklerin araştırılması ve yayılımını destekleyen bir enstitüdür. Kültürel İçerik Bankası (BCC) üzerinden yürütülen çevirimiçi kütüphane ile Sinematek’in koleksiyonunun bir bölümü ücretsiz olarak halka açılmıştır. Derleme eşleminde ve Brezilya Filmografi Veritabanında yer alan görsel-işitsel üretimlerin araştırılıp kataloglanması sayesinde Brezilya’nın çağdaş görsel-işitsel mirasının büyük bir bölümünün envanteri çıkarılmıştır. Sinematek’in data merkezinin temel bakımın ihmal edilmesinden dolayı Kültürel İçerik Bankası, 2020 Ekim’den beri hizmet vermemektedir. Bunun yanı sıra derleme eşleminde işlenmemiş bilgiler birikmekte, Sinematek’in diğer ülkelerde eşine nadir rastlanan sayım prosedürü sekteye uğramaktadır.
Bugün bir trajediye tanıklık ediyoruz: Binlerce eşsiz dokümanın, yerli filmin, haber videosunun, televizyon ve sinema eserinin sessiz ölümü. Biz Brezilya’nın sosyal, tarihi, kültürel, sinematografik ve görsel-işitsel hafızasının ölümünden korkuyoruz.
İçinde bulunduğu terk edilmişlik halinde Sinematek’in sosyal misyonunu gerçekleştirmesi imkânsızdır. Özellikle de koleksiyonundaki filmleri yayınlama ve dolaşıma sokma yetisi olmadan… Zira bu filmler önemli bir araştırma, sergileme ve görsel-işitsel üretim zincirinin promosyonuna yardımcı olmaktadırlar. Bir bakım, güvenlik veya itfaiye ekibi; koleksiyonun korunmasını sağlayacak uzman bir teknik ekip olmadan geçen yaklaşık sekiz ay sonrasında bugün bir trajediye tanıklık ediyoruz: Binlerce eşsiz dokümanın, yerli filmin, haber videosunun, televizyon ve sinema eserinin sessiz ölümü. Biz Brezilya’nın sosyal, tarihi, kültürel, sinematografik ve görsel-işitsel hafızasının ölümünden korkuyoruz. Brezilya Sinemateki kompleks bir enstitüdür, bu nedenle süreğen kaynaklara ve uzman bir ekibin düzenli operasyonuna ihtiyaç duymaktadır. Şu anki durumda, deneyimleri bu enstitünün geri kazanılmasında hayati önemi olan işçilerin görevlerine acilen geri dönmesi için çağrıda bulunuyoruz.
İçinde bulunduğumuz endişe verici durumda, Ulusal Görsel-İşitsel Sekreterliği’nden (SAv), Kültür Sekreteri Mário Frias’ın 2020 Şubat ayında duyurduğu aciliyet planının etkililiğine dair açıklama bekliyoruz. Ayrıca 2020 Temmuz ayında verilen sözün artık yerine getirilmesini; Brezilya Sinemateki’ni işletmesi için seçilecek yeni sosyal organizasyona dair ulusal bildirinin acilen yayınlanmasını talep ediyoruz. Bununla beraber, işletmenin durdurulması nedeniyle ortaya çıkan problemlerin çözümünün, enstitünün tam fonksiyonel haline geri getirilmesinin ve varlığının devam ettirilmesi için kalıcı çözümler bulunmasının garanti altına alınmasını talep ediyoruz.
Görsel-işitsel sektöre, bizi destekleyen ulusal ve uluslararası organizasyonlara, hareketlere, enstitülere ve tüm insanlara teşekkür ederiz.
İşçiler olmadan koleksiyonları koruyamazsınız.
Brezilya Sinemateki İşçileri
São Paulo, 12 Nisan 2021
