Anayasa Mahkemesi, Adressiz Sorgular (2006) adlı film için 2007 yılında yapılan tescil ve kayıt başvurusunun Sinema Genel Müdürlüğü tarafından reddedilmesini ifade özgürlüğüne aykırı buldu.
Yönetmenliğini Mehmet Ali Gündoğdu ile Mustafa Diyar Demirsoy’un yaptığı Adressiz Sorgular filmi için yapılan kayıt ve tescil (eser işletme belgesi) başvurusu, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Sinema Genel Müdürlüğü tarafından reddedilmiş, yönetmenlerin bu konuda açtıkları dava da kabul edilmemişti. Anayasa Mahkemesi, başvurunun reddedilmesini ifade özgürlüğüne aykırı buldu ve daha önce kabul edilmeyen davanın yeniden açılmasını istedi. Kararın, benzer sebeplerden yargılanan birçok sinema filmi davasına emsal teşkil etmesi bekleniyor.
Anayasa Mahkemesi kararında “ön sansür” kavramına dikkat çekti ve yaş sınırı koyma, aile eşliğinde izleme ve kimi sahnelerin senaryodan çıkarılması gibi seçenekler de mevcutken eseri tamamen yasaklama yoluna gidilmesini eserin entelektüel içeriğine ön müdahale olarak yorumladı. Ön sansürün “bireyin aykırı fikirlere ulaşım hakkını” engellediğini ve bunun en ağır müdahale olduğunu belirtti. AYM, filmin “terör sorunu”na farklı bir bakış açısından yaklaşmaya çalıştığını belirterek, “terör örgütünü öven, şiddeti romantikleştiren, teşvik eden ve meşru gösteren” unsurların filmde yer almadığını vurguladı: “Bu anlatım biçiminde, terör örgütü üyelerinin de aslında kimi zaman mağdur ve mazlum olduğu, devletin o coğrafyadaki insanlara ön yargılı davrandığı iddialarına yer verilmesi terör örgütü propagandası yapıldığı anlamına gelmez.” Mahkeme aynı zamanda, “terör olaylarından duyulan rahatsızlık ve çatışmalar nedeniyle yaşanan acıların iki taraf için de eşit olduğu”nun birçok diyalog ve sahnede işlenmiş olduğuna vurgu yaptı. “Barışa duyulan özlem” ve “Türklerin ve Kürtlerin yüzyıllardır aynı topraklarda birlik içinde yaşadığına ancak devlet politikalarıyla bu huzurun bozulduğuna” ilişkin vurguların da dikkate alınmasını gerektiğini belirtti.
Buna bağlı olarak AYM ilk derece mahkemesinin “başvuruya konu eseri bir bütün olarak değerlendirmediğini” ve “sanatsal ifade özgürlüğünün gerektirdiği nitelikte bir inceleme” yapılmadığını belirtti. “Anayasa’nın 26. maddesinde güvence altına alınan ifade özgürlüğünün ihlal edildiği” yönündeki karar, mahkeme üyelerinden birinin red oyuna karşın oy çokluğuyla alındı. İfade özgürlüğünün ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için tekrar dava açılmasına ve başvuruculara manevi tazminat ödenmesine karar verildi. Başvurucuların makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği başvurusu ise mahkeme tarafından reddedildi.
Anayasa Mahkemesi’nin bu kararının Bakur (Kuzey, 2015), Nûjîn (Yeni Yaşam, 2015) gibi filmlerin yönetmenlerine terör örgütü propagandası suçlamasıyla açılmış ve halen sürmekte olan davalarla ilgili bir emsal karar teşkil edip etmeyeceği ise merakla bekleniyor.
Ne olmuştu?
Yönetmenliğini Mehmet Ali Gündoğdu ile Mustafa Diyar Demirsoy’un üstlendiği Adressiz Sorgular filmi Güneydoğu bölgesindeki güncel sosyopolitik olaylara, özellikle faili meçhul cinayetlere değinen, 2006 yapımı kurmaca bir film. Gündoğdu ve Demirsoy, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Sinema Genel Müdürlüğü’ne eserin kaydı ve tescili için 2007 yılında başvuruda bulunmuş, ancak başvuruları eserin kamu düzeni ile anayasal ilkelere uymaması ve insan onuru ile bağdaşmaması gibi sebeplerle reddedilmişti. Gündoğdu ve Demirsoy, bunun ardından kararın iptali istemiyle dava açmış, Ankara 7. İdari Mahkemesi dava talebini bilirkişi raporu sonrasında oy çokluğuyla uygun bulmamıştı. Temyiz üzerine sonuç Danıştay’ın 2015 yılındaki kararıyla onanmıştı. Bunun üzerine Gündoğdu ve Demirsoy, konuyu Anayasa Mahkemesi’ne taşıdılar. Anayasa Mahkemesi, 5 Temmuz 2019 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan kararıyla davacıların talebini kabul etti ve ifade özgürlüğü ihlali yapıldığına karar verdi.